Zapraszają: Marian Rejewski, Wisła, Mikołaj Kopernik i... artyści na promie [przewodnik na weekend]

14 i 15 sierpnia Festiwal Wisły zacumował w Toruniu/fot. Zdjęcie: © UMT 2024/Wojtek Szabelski, licencja: CC BY-NC 4.0

Koncerty, warsztaty, zwiedzanie miast, kino plenerowe, historyczne urodziny - mnóstwo ciekawych wydarzeń zmieściło się na kujawsko-pomorskim afiszu w weekend 15-17 sierpnia. Warto wybrać coś dla siebie.

Uwaga - przewodnik po regionalnych wydarzeniach z okazji Święta Wojska Polskiego - 15 sierpnia - jest: TUTAJ

BYDGOSZCZ

Międzynarodowy Festiwal Oko Nigdy nie Śpi
15-17 sierpnia (piątek, sobota, niedziela)
Przed nami XII edycja Festiwalu Oko Nigdy nie Śpi. Wśród tegorocznych gości będą m.in. Anda Rottenberg, Philip Akkerman, Norman Leto, czy Robert Kuśmirowski. Hasłem przewodnim tej edycji są „Igrzyska".

Stare Miasto w Bydgoszczy - spacer z przewodnikiem Walkative
15-16-17 sierpnia (piątek, sobota, niedziela, godz. 11), Most Staromiejski
W czasie wycieczki po Bydgoszczy odwiedzimy Stary Rynek, poznamy legendę o krwawej niedzieli, odkryjemy średniowieczne mury na podwórzu współczesnej kamienicy, zajrzymy do katedry, w której znaleziono niedawno cenny skarb, zobaczymy panoramę miasta z jego symbolem – trzema spichrzami oraz balansującą nad rzeką rzeźbę.

Festiwal Wisły 2025
15-16 sierpnia (piątek, sobota)
Festiwal Wisły to wyjątkowa okazja, by poczuć specyficzną atmosferę doliny Wisły, spróbować lokalnych potraw i napojów, poznać tajniki rzecznego rzemiosła, posłuchać koncertów, obejrzeć spektakle, a także przepłynąć się łodzią z flisakami – ludźmi, którzy nadal żyją Wisłą. Jedną z głównych atrakcji jest parada tradycyjnych, drewnianych jednostek rzecznych, zwłaszcza widowiskowa parada wieczorna z pochodniami i pirotechniką. Miejsce: Stary Fordon na Bulwary Wiślane. Początek w piątek o godz. 18. Więcej: TUTAJ

Kanał Kultura - Światowe Przeboje
15 sierpnia (piątek, godz. 19) / Ogrody Francuskie przy Galerii Miedzyń
Przed nami kolejny koncert w ramach Kanału Kultura. Tym razem światowe przeboje zaprezentują Marcin Pomykała i Virtuoso. Wstęp wolny. Projekt realizowany jest dzięki wsparciu Bydgoskiego Budżetu Obywatelskiego.

Wyspa Dźwięku - letnia scena muzyczna nad Brdą
15 sierpnia (piątek, godz. 20), tarasy Młynów Rothera, ul. Mennica 10
W ramach „Wyspy Dźwięku” jury i publiczność wybiorą jeden zespół, który otrzyma zaproszenie do występu na głównej scenie festiwalu NADA 2025. To realna szansa dla młodych muzyków, by pokazać się szerokiej publiczności i wejść na kolejny etap kariery. Wstęp wolny.

Kino plenerowe nad Balatonem
15 sierpnia (piątek, godz. 21.30) / bydgoski Balaton
Zapraszamy kino plenerowe nad Balatonem. Tym razem obejrzymy film "Nieznośny ciężar wielkiego talentu". Projekt realizowany jest dzięki wsparciu Bydgoskiego Budżetu Obywatelskiego. Wstęp wolny.

Botaniczna Piątka Bydgoszcz
16 sierpnia (sobota, godz. 10) / Ogród Botaniczny w Myślęcinku
Przed nami kolejne spotkanie z Botaniczną Piątką w 2025 roku.

Joga na trawie
16 sierpnia (sobota, godz. 10) / Park Kochanowskiego
Stan Harmonii zaprasza do spędzenia wspólnie czasu na świeżym powietrzu. Przez cały okres wakacji odbywać się będą darmowe zajęcia jogi.

Poznaj Bydgoszcz z Zabytkusiem
16 sierpnia (sobota, godz. 11) / Stary Rynek
Projekt Zabytek zaprasza na spacer z dziećmi po Starym Mieście. Podczas specjalnie opracowanej wyjątkowej wędrówki najmłodsi i ci trochę starsi będą mieli okazję poznać historię miasta poprzez zagadki, zabawy i ciekawe zadania z Zabytkusiem.

Piknik popularnonaukowy z okazji 120. rocznicy urodzin Mariana Rejewskiego
16 sierpnia (sobota, godz. 12) / Wyspa Młyńska
W tym roku przypada 120. rocznica urodzin Mariana Rejewskiego, bydgoszczanina, który przyczynił się do odmienienia losów II wojny światowej, łamiąc szyfr Enigmy. Z tej okazji w sobotę, 16 sierpnia, Wyspa Młyńska zamieni się w piknikowe miasteczko pełne różnorodnych atrakcji związanych z kodowaniem, zgłębianiem tajników historii czy robotyką.

Haft pałucki - warsztaty z Krystyną Ługiewicz
16 sierpnia (sobota, godz. 12) / Spichrze nad Brdą
Haft pałucki to unikalna tradycja regionu Pałuk – białe i czarne nici, bielone płótna i tiul, motywy roślinne oraz dekoracje na czepcach, halkach, fartuchach i piekielnicach. Warsztaty poprowadzi Krystyna Ługiewicz – rodowita Pałuczanka, hafciarka z ponad 45-letnim doświadczeniem, twórczyni ludowa z tytułem od 1988 roku i członkini Stowarzyszenia Twórców Ludowych od 1994 roku.

Poznaj Stare Miasto - Spacer z przewodnikiem po Bydgoszczy
16-17 sierpnia (sobota, niedziela, godz. 12.30) / Bydgoskie Centrum Informacji, ul. Batorego 2
Organizatorzy zapraszają wszystkie osoby odwiedzające Bydgoszcz, a także mieszkanki i mieszkańców miasta na letnie spacery z przewodnikiem. To doskonała okazja by poznać historie ciekawych miejsc, a także posłuchać legend oraz ciekawych anegdot.

Gra Miejska - Szlakiem Mariana Rejewskiego
16 sierpnia (sobota, godz. 14) / Plac Praw Kobiet
Podczas spaceru z przewodnikiem przeprowadzona zostanie gra miejska. Uczestnicy podczas świętowania 120 rocznicy urodzin Mariana Rejewskiego dowiedzą się wielu ciekawych zagadnień dotyczących pogromcy Enigmy. Odwiedzimy miejsca w których mieszkał Marian Rejewski, pokażemy kopię świadectwa maturalnego oraz dyplomu ukończenia studiów wyższych człowieka, który rozszyfrował niemiecką maszynę kodującą. Udział w spacerze jest bezpłatny.

„Rzeźbione Rzeką” - oprowadzanie po wystawie
16 sierpnia (sobota, godz. 15) / Młyny Rothera, ul. Mennica 10
Wystawa „Rzeźbione Rzeką” to efekt artystycznej podróży Wiktora Strumiłło wzdłuż królowej polskich rzek – Wisły. Ten fotograf i żeglarz w 2024 roku wyruszył w rejs repliką drewnianej łodzi „Oskar Kolberg”. Podczas flisu „Łączymy Polskę” – od ujścia Wisły do Dunajca aż po Bałtyk – Strumiłło uchwycił na 32 fotografiach potęgę i metafizyczne piękno rzeki. Zobaczył w niej twórczy żywioł, który nie tylko modeluje krajobraz, ale wpływa też na ludzkie życie.

„Archiwum Stadionu” - otwarcie wystawy
16 sierpnia (sobota, godz. 15), Kompleks Sportowy Zawisza, ul. Gdańska 163
W ramach festiwalu Oko Nigdu Nie Śpi zapraszamy na otwarcie wystawy „Archiwum Stadionu". Na stadionie Zawiszy nie zabraknie też rozmów o mocy sztuki.

Fontanna Muzyki 2025 - Zaczarowani
16 sierpnia (sobota, godz. 18) / plac przy Fontannie Potop
Przed nami kolejny koncert z cyklu Fontanna Muzyki 2025. W koncercie „Zaczarowani. Baśniowa Fontanna Muzyki" świat Króla Lwa, Małej Syrenki, Mulan czy Herkulesa stanie się znów żywy. Koncert poprowadzi Tomasz Raczek. Wstęp wolny.

Anna Hnatowicz - koncert
16 sierpnia (sobota, godz. 20) / Eljazz, ul. Kręta 3
Zapraszamy na koncert bydgoskiej wokalistki Anny Hnatowicz. Wstęp wolny.

Zostań turystą w swoim Mieście
17 sierpnia (niedziela, godz. 10) / Stary Rynek
Przed nami kolejny spacer w ramach akcji Zostań turystą w swoim Mieście. Tym razem poznamy historię ulicy Pod Blankami. Projekt realizowany jest dzięki wsparciu Bydgoskiego Budżetu Obywatelskiego.

Gzuby na spacerze
17 sierpnia (niedziela, godz. 10) / plac przed Filharmonią Pomorską
Tym razem Projekt Zabytek zaprasza na spacer "Tajemnice ukryte na osiedlu małych domków".

Frymark Bydgoski zaprasza
17 sierpnia (niedziela, godz. 10) / pl. ul. Gdańska 47
Frymark to cykliczny jarmark z produktami ekologicznymi, regionalnymi i rękodziełem.

Rzeka Muzyki - Renata Przemyk
17 sierpnia (niedziela, godz. 19) / Wyspa Młyńska
Niezwykle popularna artystka zagra koncert Babę zesłał Bóg. Trudno jednoznacznie określić twórczość muzyczną Renaty Przemyk – jest tam rock, poruszające teksty, elementy etniczne, czasem mocna sekcja rytmiczna, czasem dynamiczny głos z samym basem, ale też ironia i głos biały – wszystko co w danym momencie może być potrzebne do wyrażenia aktualnych emocji. W muzyce nie ma granic. Wstęp wolny.

Letnie na Rynku w Starym Fordonie
17 sierpnia (niedziela, godz. 19.15) / Rynek w Starym Fordonie
Tym razem na Rynku w Starym Fordonie wystąpi Tomasz Krzemiński Duet.

Fordońskie Kino pod Chmurką
17 sierpnia (niedziela, godz. 21.30) / nadwiślańskie bulwary
Trwa cykl bezpłatnych pokazów filmowych w Fordonie. W niedzielę obejrzymy film "Cwaniaki z Hollywood". Wydarzenie plenerowe zostało zrealizowane dzięki środkom z Bydgoskiego Budżetu Obywatelskiego.

TORUŃ

Cały dzień, Festiwal Wisły 2025, Bulwar Filadelfijski
piątek (15 sierpnia), godz. 11:00 - 22:00
Podczas 9. Edycji Festiwalu Wisły Toruń znajduje się na szlaku tego wydarzenia. W imprezie weźmie udział ok. 40 łodzi z całej Polski. W Toruniu na potrzeby imprezy zamknięta zostanie ulica Bulwar Filadelfijski. Wydarzenie zainicjuje frycowe, czyli obrzęd pasowania fryca na flisaka, z barwnym korowodem. Na licznych stoiskach edukacyjnych będzie można zapoznać się m.in. z dawnymi zawodami: szkutnictwem czy powroźnictwem, zbudować małą łódeczkę lub wykuć kotwicę. Nie zabraknie koncertów. Po raz kolejny zorganizowane też zostaną warsztaty fotograficzne. Mnóstwo ciekawych działań będzie miało miejsce na rzece: regaty żaglówek między mostami autostradowym a Piłsudskiego, rejsy flisackimi łodziami oraz clou imprezy – parady jednostek z muzyką, zarówno za dnia, jak i o zmierzchu. Nie zabraknie też obrzędu chrztu nowej łodzi.

Rodzinny piknik militarny
piątek (15 sierpnia), godz. 13:00-18:00, Muzeum Artylerii, ul. Sobieskiego 28
Na gości czekać będzie historyczny i współczesny sprzęt wojskowy, stanowiska służb mundurowych oraz Książnicy Kopernikańskiej. Dla najmłodszych przygotowano liczne animacje, nie zabraknie także poczęstunku, w tym obowiązkowej grochówki wojskowej. Wstęp wolny.

Piosenka jest dobra na wszystko – koncert
piątek (15 sierpnia), godz. 18:00, Scena na Bulwarze Filadelfijskim
Orkiestra Vabank WOAK zaprasza na muzyczną podróż pełną klasy, humoru i niezapomnianych melodii. Gość specjalny: Maestro Bogdan Hołownia. Tego wieczoru zabrzmią utwory dwóch gigantów polskiej muzyki – Jerzego „Dudusia” Matuszkiewicza i Jerzego Wasowskiego. Wstęp wolny.

Antony Kalugin – koncert
piątek (15 sierpnia), godz. 19:30, Kombinat Kultury, ul. Podmurna 1-3
Niesamowity, kameralny wieczór, podczas którego odbędzie się wspólne śpiewanie utworów Pink Floyd, Beatlesów, Eltona Johna i innych. Wstęp wolny.

Koncert Adama Sadowskiego
piątek (15 sierpnia), godz. 20:00, Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, ul. Panny Marii 2
Koncert w ramach 4. Koncertów Organowych w Toruńskim Kościele Mariackim. Wstęp wolny.

Sekrety nocnego Torunia – spacer z przewodnikiem
piątek (15 sierpnia), godz. 20:00, start: ul. Przedzamcze 20, pod pomnikiem smoka
Tu nie będzie pięknych legend o założeniu Torunia lub flisakach. Będzie za to zjawa w ratuszu, dama bez palca i kaci, których topory nie znały litości. Morderstwa, których nie powstrzymała nawet rozprzestrzeniająca się zaraza. Klątwy, które jeszcze się nie zestarzały. Przez mrok toruńskich ulic oprowadzi cię przewodnik z Domu Legend, który zna miejskie grzechy i nie boi się ich wypowiadać na głos. Tylko dla dorosłych i starszej młodzieży. Bilety: 39 zł do nabycia w kasie biletowej Domu Legend Toruńskich i online.

Kino plenerowe
piątek (15 sierpnia), godz. 22:00, Fosa Zamkowa
W ramach seansów plenerowych pokazany zostanie film Davida Lyncha „Muholland Drive”. Wstęp wolny.

Wędrówki rodzinne z PTTK
sobota (16 sierpnia), godz. 8:00, zbiórka: na przystanku MZK linii autobusowej nr 121 przy ul. Wyszyńskiego
O godz. 8:07 nastąpi wyjazd do Obrowa. Trasa piesza będzie przebiegała z Obrowa, przez Sąsieczno i Stajenczynki do Osieka. Długość przejścia pieszego wyniesie około 15 km. Wyprawę poprowadzi przodownik turystyki pieszej PTTK Hanna Czech. Udział bezpłatny, brak zapisów, dla każdego.

23. Prace porządkowe w Forcie XV
sobota (16 sierpnia), godz. 9:00, ul. Rypińska 9
Porządki wraz z ekipą Von Salza Crew - od usuwania drobnej roślinności na majdanach Fortu, po odsłonięcie zasypanych elementów fortu, jak tunel w części czołowej.

Pilates pod chmurką
sobota (16 sierpnia), godz. 10:00-11:30, osiedle Na Skarpie, skwer za Pawilonem Maciej i osiedle Stawki, Park Tysiąclecia
Kolejna edycja letniego cyklu bezpłatnych zajęć „Pilates pod chmurką”, czyli treningu na świeżym powietrzu. To doskonała okazja, by wspólnie się poruszać, złapać oddech i zrobić coś dobrego dla ciała i głowy. Niezależnie od poziomu zaawansowania – te zajęcia są dla każdego. Aby wziąć udział, konieczna jest wcześniejsza rejestracja przez system Fitssey – liczba miejsc jest ograniczona. Należy zabrać: matę do ćwiczeń, wygodny strój, wodę. W przypadku niepogody zajęcia odbędą się w Just Pilates przy ul. Szosa Lubicka 164A i lub Poznańskiej 68 (w zależności od osiedla) - informacja pojawi się w wydarzeniu na FB.

XIX-wieczna kamienica czynszowa – spacer tematyczny
sobota (16 sierpnia), godz. 10:00, zbiórka: róg ul. Bydgoskiej i Klonowica
Toruńska kamienica czynszowa – zjawisko związane z XIX-wiecznym rozwojem demograficznym miasta – przechodziła ewolucję, m.in. w zakresie stylistyki. W rezultacie toruńska zabudowa czynszowa z okresu Cesarstwa Niemieckiego stanowi charakterystyczny dla swoich czasów przegląd form, będący odbiciem najważniejszych tendencji stylowych burzliwie zmieniającej się w tym czasie architektury europejskiej. Prowadzenie: dr hab. Michał Pszczółkowski. Bilety: 15 zł dostępne w kasie CSW lub online.

Zwiedzanie Fortu V z przewodnikiem
sobota - niedziela (16-17 sierpnia), godz. 10:00, 12:00 i 14:00, ul. Polna 9
Wyjątkowa okazja, by wejść do miejsca, które do tej pory było całkowicie niedostępne. Fort zachował się w niemal niezmienionym stanie – czas zatrzymał się tu w 1920 roku, gdy garnizon niemiecki przekazał obiekt wojsku polskiemu. Obiekt zajmuje ponad 4 ha, jest jednym z najlepiej zachowanych fortów artyleryjskich w Toruniu, posiada oryginalny układ pomieszczeń i czytelne elementy modernizacji z 1914 roku. Oprowadzać będą wyjątkowi przewodnicy: Anna Lamers i Janusz Pokrzywnicki – pasjonaci historii i znawcy fortyfikacji. Prosimy zabrać: ciepłe ubranie, latarkę. Bilety dostępne online.

Ekstremalne zwiedzanie Fortu IV – Fort jakiego nie znasz
sobota (16 sierpnia), godz. 11:00, Fort IV, ul. Chrobrego 86
Trzygodzinna trasa tylko z przewodnikiem – surowa, wymagająca i pełna historycznych zakamarków. W programie m.in. przejście fosą forteczną, wejście pod most zwodzony, zwiedzanie kaponier od zewnątrz, wejście do baterii dołączonej, od środka: stanowisko obserwacji artylerii P.B.St-87 i W.T. 90, pokaz systemu odpływu – kineta w roli głównej. Na uczestników czekają gadżety i niespodzianki – sprawdź swoją wiedzę i spostrzegawczość. Quiz na zakończenie. Ważne informacje: wymagane obuwie za kostkę, własna latarka i ubrania, które mogą się pobrudzić. Trasa może być ciasna, ciemna i wilgotna – nie dla osób z klaustrofobią. Udział tylko po wcześniejszym zgłoszeniu. Minimalny wiek uczestników - 15 lat (niepełnoletni tylko pod opieką dorosłych). Bilety: 40 zł. Zapisy 56 655 82 36 lub biuro@fort.torun.pl.

Bez Dachu - Festiwal Twórczości o Kryzysie Bezdomności
sobota - niedziela (1-17 sierpnia), godz. 11:30 - sob., 12:00, nd., Sercownia, ul. Legionów 238
Pierwszy Festiwal Twórczości o Kryzysie Bezdomności „Bez Dachu” organizuje Stowarzyszenie Serce Torunia i Fundacja Sercownia. W programie pokazy filmów, wystawy fotografii, koncerty oraz spotkania z gośćmi. Wstęp na wydarzenie bezpłatny.

Zwiedzanie Ratusza Staromiejskiego
sobota (16 sierpnia), godz. 12:00, Rynek Staromiejski 1
Jest to doskonała okazja, aby zanurzyć się w fascynującej historii jednego z najważniejszych zabytków miasta. Podczas każdego zwiedzania przewodnik przybliży bogatą historię Ratusza Staromiejskiego oraz przedstawi kluczowe wydarzenia i postacie związane z jego dziejami. Uczestnicy będą mieli okazję odkryć tajemnice tego imponującego budynku oraz poznać losy Torunia i jego mieszkańców na przestrzeni wieków. W trakcie oprowadzania zaprezentowane zostaną również unikalne przedmioty codziennego użytku dawnych torunian, co pozwoli lepiej zrozumieć ich życie codzienne i tradycje. Bilety normalny: 44 zł, ulgowy: 39 zł dostępne online.

„Literkowo” – spektakl dla dzieci od lat 2
sobota (16 sierpnia), godz. 12:00, Teatr Baj Pomorski, ul. Piernikarska 9
Spektakl ,,Literkowo” - to po sukcesie ,,Przytulaków” oraz ,,Brzdęku i Dźwięku” kolejne przedstawienie poświęcone przede wszystkim najmłodszym widzom. Krótkie wierszowane wyliczanki wciągną dzieci do dobrej zabawy. Magiczna kraina Literkowo okaże się miejscem wspaniałych przygód i rozbudzi w dzieciach chęć do poznawania świata liter. Spektakl stymuluje rozwój mowy i naukę czytania na etapie wczesnodziecięcym. Robi to poprzez połączenie walorów edukacyjnych ze wspólną zabawą. Bilety dostępne w kasie teatru i online.

Zwiedzanie Domu Mikołaja Kopernika
sobota - niedziela (16-17 sierpnia), godz. 12:00, godz. 13:15, ul. Kopernika 15
Opis organizatorów: „Odkryjcie ten wyjątkowy budynek w towarzystwie doświadczonego przewodnika, który z pasją opowie o fascynującej historii życia i pracy Mikołaja Kopernika. To doskonała okazja, aby poszerzyć swoją wiedzę o jednym z największych uczonych w historii, a także o toruńskich kamienicach mieszczańskich." Cena biletu wstępu z oprowadzaniem: normalny 46 zł, ulgowy 41 zł.

Soboty z przewodnikiem w Olenderskim Parku Etnograficznym
sobota (16 sierpnia), godz. 15:00-16:30, Wielka Nieszawka
Wystarczy bilet wstępu, oprowadzanie przez przewodnika jest bezpłatne. Zapisy: sklepik.ope@etnomuzeum.pl, tel. 513 677 255. Bilety: 18 zł, ulgowy 12 zł, rodzinny 36 zł do nabycia w kasie.

Monika Ciaiolo, Impresje fotograficzne
sobota (16 sierpnia), godz. 17:00, Galeria ZPAP, ul. Ducha Świętego 8
Wernisaż wystawy fotograficznej. Wstęp wolny.

Natura x Kosmos
sobota (16 sierpnia), godz. 18:00, CKK Jordanki, Al. Solidarności 1-3
Koncert z okazji Roku Ludzi Nauki z Kujaw i Pomorza oraz 120. rocznicy urodzin Wilhelminy Iwanowskiej. Z Toruńską Orkiestrą Symfoniczną wystąpi Sunjae Ok (Korea Płd.) – skrzypce. W programie utwory: W. Żeleńskiego, M. Karłowicza, W. Kilara, A. Wesołowskiego. Podczas koncertu będą wyświetlane zdjęcia górskich krajobrazów, które wykonał sam Mieczysław Karłowicz. Bilety: 50 zł.

Jazz w pałacu - koncert „Osiecka… Krajewski”
sobota (16 sierpnia), godz. 19:00, Kujawsko-Pomorski Teatr Muzyczny, ul. Żeglarska 8
Wieczór pełen muzyki, poezji i wzruszeń – sentymentalna podróż przez dźwięki, słowa i emocje, spotkanie poezji i jazzu, słowa i melodii, wspomnień i nowych interpretacji. W programie koncertu piosenki z tekstami Agnieszki Osieckiej oraz Tomasza Krajewskiego. Nastrojowe, jazzowe aranżacje zaprezentuje zespół Gentlemen’s Jazz, a poezję Agnieszki Osieckiej przeczyta aktorka Marzena Kopczyńska. Bilety dostępne w kasie teatru i online.

„Romano Drom - Cygańska Droga" – koncert
sobota (16 sierpnia), godz. 19:00, Torunianka Cafe, ul. Franciszkańska 16
Wieczór poświęcony pamięci legendarnej cygańskiej poetki - Papuszy. Wystąpi Barbara Gołaska. Podczas koncertu zabrzmią najpiękniejsze melodie romskie – pełne namiętności, melancholii i ognia oraz nastrojowe piosenki o miłości z różnych zakątków świata. Bilety: 35 złotych do nabycia w kawiarni oraz online.

Młodość w szafie gra – koncert
sobota (16 sierpnia), godz. 20:00, Amfiteatr Teatru Baj Pomorski, ul. Piernikarska 9
W kolejnym z cyklu koncertów młodych artystów toruńskich wystąpią zespoły Szkła i Grass. Wstęp wolny.