Badacze z Torunia biorą udział w konserwacji XVII-wiecznego ikonostasu z Podlasia [wideo]
Prowadzone prace przez specjalistów Centrum Badań i Konserwacji Dziedzictwa Kulturowego UMK w Toruniu mają uratować cenny XVII-wieczny ikonostas od dalszego zniszczenia. Ozdobę odkryto na strychu cerkwi w Nowoberezowie na Podlasiu. Eksperci podkreślają, że prace są wyzwaniem, a konserwacja będzie czasochłonna.
O odkryciu ikonostasu informowali w październiku 2023 roku badacze z Instytutu Sztuki PAN, którzy odnaleźli zabytek podczas swoich badań. Odkrycia dokonali prof. Zbigniew Michalczyk, Piotr Jamski i Jan Nowicki z zespołu Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce.
Datowane na XVII wiek duże fragmenty ikonostasu odnaleziono podczas badań w powiecie hajnowskim na strychu cerkwi św. Jana Teologa w Nowoberezowie. To w sumie 17 elementów, które są w różnym stanie zachowania. Jak już wtedy informowali badacze, jest to odkrycie wyjątkowe, o czym świadczy jego oryginalność i skala zachowania. To najstarszy taki obiekt w regionie. Zdaniem historyków sztuki to znalezisko porównywalne z odnalezieniem obrazu El Greca na Mazowszu.
Ze względu na wyjątkowość tego zabytku Narodowy Instytut Konserwacji Zabytków (NIKZ) zdecydował o zleceniu jego konserwacji. Ikonostas po zabezpieczeniu został przewieziony do Centrum Badań i Konserwacji Dziedzictwa Kulturowego przy Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, które ma duże doświadczenie w konserwacji takich zabytków.
Ikonostas zawiera ponad 20 dużych obrazów
– To bardzo cenny i wyjątkowy ikonostas – powiedziała dyrektor centrum, dr hab. Magdalena Iwanicka, prof. UMK.
Ikonostas po przewiezieniu z Nowoberezowa do centrum trafił do specjalnych magazynów, gdzie stworzono mu odpowiednie warunki. Prace konserwatorskie rozpoczyna przy nim kilkuosobowy zespół specjalistów. Iwanicka powiedziała, że aktualna konserwacja ma charakter interwencyjny i służy zabezpieczeniu zabytku przed dalszym zniszczeniem.
Zwróciła uwagę, że ikonostas składa się z wielu elementów, to ponad 20 dużych obrazów i elementów snycerki. Oceniła, że ich stan zachowania jest bardzo zły, dlatego wspólnie z NIKZ zdecydowano o przeprowadzeniu tego pierwszego etapu i wykonaniu przy nim takich prac jak wstępne zabezpieczenie do transportu, a obecnie usuwanie tych zabezpieczeń, stabilizacja drewna, oczyszczenie powierzchni wraz z podklejeniem obsypującej się zaprawy i warstwy malarskiej. Jej zdaniem konserwacja tego zespołu malowideł to wyzwanie.
Także dr hab. Jacek Stachera, prof. UMK, który kieruje pracami konserwatorskimi przy ikonostasie, ocenił w rozmowie z PAP, że to duże wyzwanie. – Już w trakcie zabezpieczania wiedzieliśmy, że będzie duży kłopot. Zniszczenia są tak duże, że po zdjęciu zabezpieczeń widać, że w wielu miejscach zachowała się tylko zdegradowana zaprawa bez warstwy malarskiej – mówił.
Podkreślił, że malowidło przechowywane było na strychu cerkwi w różnych miejscach i ulegało degradacji. Podał przykład przedstawienia jednego z apostołów, z którego „nie zachowało się prawie nic poza ekskrementami zwierzęcymi i zabrudzeniami”. Wymienił, że na innych przedstawieniach, jak św. Jana Teologa czy w scenie Zwiastowania, zachowały się jedynie fragmenty warstwy malarskiej. Jednak po usunięciu zabezpieczeń Zwiastowania okazało się, że zachowany jest dobrze namalowany fragment, gdzie można zobaczyć rękę anioła i kawałek jego twarzy. Inne fragmenty dużo lepiej się zachowały i uda się – jak zauważył profesor – uratować dużo więcej polichromii, jak np. w przedstawieniu Archanioła Michała.
„Walczymy o każdy fragment malowidła”
– Jest bardzo dużo pracy. Obiektywnie powiem, że w części przedstawień, która jest wykonana prawdopodobnie w technice tłustej tempery lub olejnej, oczyszczanie i zdjęcie zabezpieczeń przychodzi znacznie łatwiej. Natomiast są też zachowane fragmenty w technice chudej tempery i jest z nimi duży problem. To mozolna praca, czasem w ciągu godziny jesteśmy w stanie odsłonić, powiedzmy, 20 centymetrów kwadratowych malowidła, to jest tak czasochłonny obiekt. Wymaga dużej koncentracji i nie da się tutaj nic przyspieszyć. Staramy się to robić z największym pietyzmem. Są partie, których najprawdopodobniej nie uda się zachować, dlatego gdzie możemy, walczymy o każdy najmniejszy fragment malowidła – powiedział prof. Stachera.
Podkreślił, że oczyszczanie i zdejmowanie zabezpieczeń to bardzo ważny element, bo od niego bardzo dużo zależy co do przyszłego programu prac konserwatorskich, np. dotyczących rekonstrukcji zniszczonych elementów.
Dyrektor Centrum Badań i Konserwacji prof. Iwanicka powiedziała, że w ramach takiej konserwacji interwencyjnej nie będzie robiona rekonstrukcja. Jej zdaniem z tym należy się wstrzymać do zakończenia prac. Wtedy będzie mogła zostać wykonana prawidłowa dokumentacja fotograficzna oraz badania, a na ich podstawie wykonany projekt konserwatorski i wtedy mogą być podjęte decyzje na temat dalszej formy konserwacji i ewentualnie restauracji tych obiektów.
– Nie jest wcale oczywiste, że w przypadku tak zniszczonych dzieł sztuki ma sens wykonywanie rekonstrukcji, dlatego że chcielibyśmy też pokazać wartość, która wynika ze starości oraz historii tego dzieła sztuki. Nie zawsze jest tak, że koniecznie w wyniku konserwacji mamy obiekt, który wygląda, jakby powstał przed chwilą, i zwiedzający czy wierni nie są w stanie odróżnić, co jest stare, autentyczne, a co jest kreacją konserwatora zabytków – podkreśliła.
Obecne prace konserwatorskie potrwają do końca roku, pieniądze pochodzą z budżetu Narodowego Instytutu Konserwacji Zabytków.
Zobacz także
Nowa linia autobusowa na ulicach Torunia. Powstała z myślą o studentach
2024-11-12, 12:5180 - to numer nowej linii autobusowej, która pojawiła się we wtorek na toruńskich ulicach. Będzie kursowała od Dworca Głównego do pętli przy Uniwersytecie Mikołaja Kopernika. Ma ułatwić studentom dojazd na uczelnię. Czytaj dalej »
W Bydgoszczy powstanie nowy budynek Collegium Medicum UMK? Tak planuje rektor
2024-09-19, 20:08Rok akademicki 2024/2025 będzie dla Uniwersytetu Mikołaja Kopernika rokiem świętowania potrójnego jubileuszu 20-, 40-, i 80-lecia. Rektor UMK prof. Andrzej Tretyn zapowiedział też inwestycje w Collegium Medicum w Bydgoszczy. Jak mówi… Czytaj dalej »
Od wystaw po kosmiczny piknik. Zaczyna się „Weekend na Szlaku Kopernikowskim”
2024-09-13, 10:15Najbliższe trzy dni (13-15 września) w regionie upłyną pod znakiem kosmosu i jednego z najsłynniejszych astronomów. W ramach „Weekend na Szlaku Kopernikowskim” na zainteresowanych czekają m.in. warsztaty astronomiczne, seanse w… Czytaj dalej »
Książnica Kopernikańska otworzy magazyny i usunie ściany. Wszystko dla czytelników
2024-07-20, 09:30Przeszklenia całych ścian, wolny dostęp do księgozbioru, do tego część ekspozycyjna, dzięki której będzie można zobaczyć przechowywane obecnie głęboko w magazynach cenne księgi - tak będzie wyglądać nowe skrzydło Książnicy… Czytaj dalej »
Zmiany na Podgórzu i Rudaku. Dwie filie biblioteki mają zostać połączone i przeniesione
2024-06-17, 21:29Będą zmiany w działalności Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu -pierwszy krok w tej sprawie zrobili radni wojewódzcy. Przyjęta przez nich uchwała zakłada, że dwie filie biblioteki na Podgórzu i Rudaku zostaną połączone i przeniesione… Czytaj dalej »
Kopernik w Toruniu to nie tylko pomnik! Nowy portal pomoże znaleźć mniej znane miejsca
2024-05-27, 06:45Mural przy ul.Gagarina, Planetarium, kampus uniwersytecki, Dom Glazurowy - to niektóre miejsca w Toruniu opisane na nowym portalu poświęconym Mikołajowi Kopernikowi. Pod adresem kopernikanski.torun.pl działa strona, która ma pomóc w… Czytaj dalej »
Kosmos oczami młodych naukowców. W Grudziądzu trwa Seminarium Astronomiczne [wideo]
2024-03-22, 07:55O tajemnicach wszechświata i o tym, czy poza Ziemią istnieje życie, dyskutują młodzi naukowcy podczas 50. Ogólnopolskiego Młodzieżowego Seminarium Astronomicznego organizowanego przez grudziądzkie Planetarium. Czytaj dalej »
Astronom sięga po uśpioną wiedzę. „Ekstaza Kopernika” na wystawie w Toruniu
2024-03-10, 18:03Wyjątkowa wystawa jednego obrazu dostępna jest w Domu Mikołaja Kopernika w Toruniu. „Ekstaza Kopernika' to dzieło Daniela Pawłowskiego - artysty pochodzącego z Włocławka. Czytaj dalej »
Liczą się współpraca i pomysłowość! Harcerze na Rajdzie Kopernikańskim w Toruniu
2024-03-03, 08:37Poruszanie się z mapą, testy wiedzy i biegi sprawnościowe - to część zadań, jakie 700 harcerzy z całego kraju podejmuje w Toruniu. Trwa tam 41. Ogólnopolski Rajd Kopernikański. Czytaj dalej »
Czasy Kopernika, epoka renesansu, obfitowała w geniuszy. Ludzi, jak sławny torunianin, którzy zmienili życie przyszłych pokoleń, ale osiągali oszałamiające sukcesy w wielu dziedzinach. Kopernik staje tu w jednym szeregu z Leonardem da Vinci czy Michałem Aniołem.
„Pozycja Kopernika w historii nauki, a jeszcze bardziej w historii cywilizacji jest szczególnie istotna. Można by zaryzykować twierdzenie, że ze względu na historyczną wartość naukowych idei i ich oddziaływanie na społeczeństwo czasy dzielą się na przed i po Koperniku” - uważa ksiądz Robert Janusz, profesor Akademii Ignatianum w Krakowie.