Mikołaj Kopernik urodził się 19 lutego 1473 r. w Toruniu, w rodzinie kupieckiej. Zmarł przed 21 maja 1543 r. we Fromborku. Był wielkim człowiekiem epoki renesansu, duchownym, doktorem prawa kanonicznego, lekarzem, urzędnikiem, dyplomatą, matematykiem, ekonomistą, strategiem wojskowym, kartografem, filologiem, a przede wszystkim astronomem zaliczanym do największych uczonych w dziejach nauki.

Dziełem życia Mikołaja Kopernika jest wydane w 1543 roku „De revolutionibus orbium coelestium” (O obrotach sfer niebieskich). Na jego kartach uczony przedstawił model układu planetarnego oparty o obserwacyjne i matematyczne dowody, że Ziemia wraz z innymi planetami krąży wokół Słońca. Heliocentryczny system stał się najważniejszym przełomem w światowej nauce od czasów starożytnych, nazwanym później „przewrotem kopernikańskim”.

Przypadająca w 2023 roku 550. rocznica urodzin astronoma wszech czasów stanowi znakomitą okazję do przypomnienia i popularyzacji dokonań Mikołaja Kopernika. W tym miejscu staramy się zebrać informacje dotyczące obchodów wielkiego jubileuszu, a także ciekawostki dotyczące uczonego.

Powiedzieć, że wiosenny „sezon polowań” na Merkurego A.D. 2025 był udany, to jak nic nie powiedzieć! Przede wszystkim wyjątkowo dopisała aura. W pierwszej dekadzie marca dominowało pogodne niebo, a rzadko spotykane ciepło sprzyjało wypadom w plener. Ponadto w znalezieniu Merkurego pomagała błyszcząca nieopodal Wenus - najjaśniejszy obiekt wieczornego firmamentu (po Księżycu). Wreszcie, sam bohater naszej opowieści świecił na tyle jasno, że bez trudu można go było wypatrzeć gołym okiem. Oto relacja naszego słuchacza:

Obserwatorium Astronomiczne CWINT w Parzynowie k/Ostrzeszowa

Dobry wieczór! 15 października kometa była dobrze widoczna z Torunia, tylko pełnia Księżyca i światła miasta - wiadomo - nie pomagały… Z wieczora na wieczór jest coraz mniejsza, za to wyżej położona.

pozdrawiam,

Łukasz Budzyński

---

2) Czas naświetlania: 90 x 5 s, ISO: 1000, miejsce i czas: taras widokowy Astrobazy Radziejów (17.10)

2024-10-27 Kometa Tsuchinshan-ATLAS. Foto © Dawid Jankowski

Dawid Jankowski

---

Dzień dobry! Chciałem podzielić się zdjęciem komety wykonanym w środowy wieczór 16 października br. pomiędzy Łodzią a Pabianicami nad drogą ekspresową S14 w okolicach Toru Motocrossowego – Piątkowisko. Przy okazji udało mi się też zobaczyć na żywo przecinający warkocz komety „pociąg” Starlinków.

2024-10-27 Kometa Tsuchinshan-ATLAS. Foto © Marek Lewandowski

pozdrawiam,

Marek Lewandowski.

---

Dzień dobry, Panie Piotrze,
ja obserwowałem kometę wieczorami pomiędzy 15.10. a 17.10. w Toruniu. W czwartek 17-go udałem się na dach Młyna Wiedzy w Toruniu i próbowałem fotografować. Zaraz po wejściu piorunujące wrażenie zrobiła na mnie Superpełnia. Księżyc akurat wschodził i był ogromny na tle obiektów naziemnych. Zdjęcie tego nie oddaje, ale na żywo widok był ekscytujący.

2024-10-27 Superksiężyc. Foto © Marcin Pilaczyński.

Kiedy odwróciłem się o 180 stopni na zachód - kolejny szok, no może nie aż tak duży, ale jednak - piękny zachód Słońca! Niesamowite! W ogóle nie byłem na to przygotowany - aparat wstępnie ustawiony miałem na kometę a tu takie niespodzianki... Musiałem się bardzo spieszyć, żeby zmienić ustawienia i obiektyw, rozłożyć statyw, itd. Niestety, Księżyc zdążył w tym czasie już zauważalnie "podjechać" wyżej nad horyzontem. Nie pomagał też silny wiatr na dachu budynku.

2024-10-27 Zachód Słońca. Foto © Marcin Pilaczyński.

Później udało się wypatrzeć kometę przez lornetę 15x70. Niestety gołym okiem nie było jej widać - nawet zerkaniem. Zdjęcia robiłem jedno za drugim. Bez szału, mówiąc szczerze, aż znowu niespodzianka - „złapałem” kometkę w towarzystwie „pociągu” Starlinków!

2024-10-27 Kometa Tsuchinshan-ATLAS. Foto © Marcin Pilaczyński.

Muszę powiedzieć, że ten wieczór to było naprawdę niezłe „astro-kombo” ;)

pozdrawiam,
Marcin Pilaczyński.

Wypatrujmy jej już pół godziny po zachodzie Słońca nisko nad pozbawionym przeszkód zachodnim horyzontem – oczywiście pod warunkiem, że pogoda nam sprzyja. O zmroku gołym okiem powinniśmy ujrzeć mglistą plamkę z ulotnym warkoczem skierowanym w lewo ku górze.

- Wraz z zapadaniem ciemności obiekt staje się coraz wyraźniej widoczny, ale zdecydowanie większe szanse na udane obserwacje mają ci, którzy patrzą z dala od miejskich świateł – tłumaczy Jerzy Rafalski z Planetarium Toruń, stały ekspert „Radia Planet i Komet” w Polskim Radiu PiK.

Kometa została odkryta 09 stycznia 2023 roku, niezależnie przez pracujący w RPA teleskop Asteroid Terrestrial-Impact Last Alert System (w skrócie: ATLAS) oraz ulokowaną w Chinach kamerę Schmidta w obserwatorium na Purpurowej Górze, która po chińsku nazywa się Tsuchinshan. Od razu wzbudziła nadzieję na spektakularny show, bowiem wykryto ją w znacznej odległości od Słońca, a na zdjęciach zdradzała już obecność niepozornego warkocza i skondensowanej komy. Te przejawy aktywności obiektu w tak znacznym oddaleniu od naszej gwiazdy sugerowały, że mamy do czynienia z ciałem o wielkim kometarnym potencjale. Dodatkowo geometria jego orbity sprawia, że znajdując się w pobliżu Ziemi jest ono podświetlane przez promienie Słońca, co znacząco zwiększa jego blask. Z tego m.in. powodu C/2023 A3 (Tsuchinshan-ATLAS) została okrzyknięta „kometą stulecia”.

Zgodnie z przewidywaniami, „gwiazda z warkoczem” nie zawodzi obserwatorów. Wprawdzie po minięciu Słońca i Ziemi jej blask powoli słabnie, ale jeśli prognozy badaczy się sprawdzą, przynajmniej do 20-23 października kometa powinna być dostrzegalna gołym okiem, a do końca miesiąca bez trudu będzie osiągalna przez lornetkę. Z pomocą w jej identyfikacji przychodzi nasza mapka.

Patrzmy i podziwiajmy, bo to jedyna taka okazja. Obliczenia orbity wskazują, że kometa Tsuchinshan-ATLAS leciała do nas z obłoku Oorta przez miliony lat, a po przejściu punktu przysłonecznego (peryhelium) siłą grawitacji Słońca najpewniej zostanie wystrzelona z Układu Słonecznego na zawsze.

Przed nami noce „spadających gwiazd”. Wakacyjny czas i optymistyczne prognozy pogody dają nadzieję na owocne obserwacje meteorów z roju Perseidów. W maksimum (nocą 12/13 sierpnia) możemy spodziewać się nawet kilkudziesięciu świetlistych iskierek w ciągu godziny! Blask Księżyca nie będzie przeszkadzał.

2016-08-12 Perseids maximum © Piotr Majewski

Ich źródłem jest kometa 109P/Swift-Tuttle. Jej orbita przecina się z drogą Ziemi wokół Słońca. Każdego roku właśnie w sierpniu nasza planeta wpada w chmurę skalnych ziaren rozsiewanych z jądra komety. Największe z nich mają rozmiar grochu, fasoli lub małego kamyka. Wpadają w ziemską atmosferę z prędkością ok. 60 km/s spalając się w okamgnieniu, a efektem są tzw. „spadające gwiazdy” w postaci jasnych iskier kreślących kolorowe ślady na sekundę, czasem ciut dłużej. Dla nas wygląda to tak, jakby od sklepienia niebieskiego oderwała się gwiazda, stąd potoczna nazwa zjawiska naukowo zwanego meteorem. Niektóre bywają jaśniejsze od gwiazd i planet, ba - nawet od Księżyca w pełni! Nazywamy je bolidami.

Sierpniowy rój nosi nazwę Perseidów - od gwiazdozbioru z którego meteory zdają się rozbiegać po całym niebie. Paradoksalnie, chcąc złowić najwięcej „spadających gwiazd” nie patrzymy wprost na Perseusza, lecz w bok lub nawet w przeciwnym kierunku. Maksimum Perseidów przewidywane jest na noc 12/13 sierpnia, ale warto też zapolować na meteory w noc poprzedzającą oraz następującą po przewidywanym szczycie aktywności.

2021-08-11 Perseid bolid Gopło © Piotr Majewski

Z poradnikiem dla obserwatorów przychodzi nasz filmowy kalendarz astronomiczny.

Polecamy też „Radio Planet i Komet” 11 sierpnia o godz. 21:05, które w całości poświęcone jest Perseidom.

W nocy z 10 na 11 maja br. nad Polską rozbłysła najsilniejsza od lat zorza polarna. Zjawisko było tak potężne, że jego blask przeświecał przez płynące po niebie chmury. Niespotykany zasięg zorzy sprawił, że z Pomorza i Kujaw widoczna była nawet w zenicie, a niekiedy jej poświata ukazywała się w południowej części nieboskłonu! Bez trudu też można było dostrzec jej kolory oraz majestatyczne falowanie.

19 marca br. wieczorem nad Jeziorem Gopło nareszcie się wypogodziło. Dzięki temu mogłem zapolować na Merkurego - najbardziej ulotną z planet widocznych gołym okiem na ziemskim niebie. O zmroku pierwsza planeta Układu Słonecznego ukazała się niziutko nad zachodnim widnokręgiem w postaci punktu dobrze widocznego gołym okiem. Na zdjęciu w szerokim kadrze towarzyszy jej najjaśniejszy na wieczornym firmamencie Jowisz oraz... kometa 12P/Pons-Brooks. Obiekt wprawdzie nie jest (jeszcze) widoczny gołym okiem, ale bez trudu ujawnił się na zdjęciu w zaledwie 6-sekundowej ekspozycji.

Po zapadnięciu ciemności, mimo blasku Księżyca zmierzającego ku pełni, 12P/Pons-Brooks z łatwością utrwaliła się w serii krótkich 2,5-sekundowych naświetlań z użyciem teleobiektywu. Z każdym dniem kometa zbliża się do Słońca i Ziemi, wskutek czego powinna nabierać jasności. Poprawa jej widoczności zbiega się ze stopniowym zbliżaniem się do gwiazdy Hamal w konstelacji Barana, z którą obiekt wizualnie złączy się na Wielkanoc. Przy sprzyjającej pogodzie warto poszukiwać go za pomocą lornetki godzinę-półtorej po zachodzie Słońca niewysoko nad pn-zach horyzontem na wysokości ok. 15 stopni kątowych. Jeśli w polu widzenia ujrzymy mglistą plamkę, to będzie to właśnie kometa 12P/Pons-Brooks.

Zalicza się ona do tzw. komet wybuchowych. We wnętrzu jej jądra zachodzą zjawiska przypominające mechanizm erupcji ziemskich wulkanów lub gejzerów. Ich skutkiem są gwałtowne "wystrzały" kometarnej materii, co objawia się znaczącym pojaśnieniem obiektu. W ostatnich miesiącach do takiego zjawiska dochodziło kilkakrotnie. Jeśli zdarzy się to kolejny raz w Wielkim Tygodniu, to na Wielkanoc kometa 12P/Pons-Brooks może odegrać rolę świątecznej gwiazdy z łatwością dostrzegalnej okiem nieuzbrojonym. Czystego nieba!

Aldebarana.

26 lutego miłośnicy astronomii zostali zaalarmowani o możliwości wystąpienia zorzy wskutek silnego rozbłysku na Słońcu, którego energia skierowana była ku Ziemi. Przewidywania uczonych sprawdziły się, a sprzyjająca pogoda sprawiła, że zorzę zarejestrowali liczni astrofotografowie, w tym ekspert RADIA PLANET I KOMET Piotr Potępa, który ruszył do obserwatorium UMK w podtoruńskich Piwnicach, gdzie uwiecznił fenomen w otoczeniu radioteleskopów.